SAPIENS

SAPIENS – Hayvanlardan Tanrılara

SAPIENS

NE İSTEDİĞİNİ BİLMEYEN, TATMİNSİZ VE SORUMSUZ TANRILARDAN DAHA TEHLİKELİ BİR ŞEY OLABİLİR Mİ?
Yuval Noah Harari

Kitabın ismine eşlik eden bu iki alt başlık, insanlığa tarafsız bakış açısı ile ele alınan bir ders kitabı havası yaratsa da, bugüne kadar okuduğum en eğlenceli bilimsel makaleler topluluğuydu.

“YAKLAŞIK 13,5 MİLYAR YIL ÖNCE, Big Bang olarak adlandırdığımız bir şeyle madde, enerji, zaman ve uzay ortaya çıktı. Evrenimizin bu temel öğelerine “fizik” diyoruz.

Bunların ortaya çıkışından yaklaşık 300 bin yıl sonra madde ve enerji, atom adını verdiğimiz daha karmaşık yapılar ortaya çıkardılar, bunlar da zamanla birleşerek molekülleri oluşturdu. Atomların, moleküllerin ve aralarındaki etkileşimin hikâyesine “kimya” diyoruz.

Yaklaşık 3,8 milyar yıl önce, Dünya adı verilen gezegende, bazı moleküller organizma adı verilen oldukça geniş ve karmaşık yapılar oluşturdu. Organizmaların hikâyesine “biyoloji” diyoruz.

Reklamlar

Yaklaşık 70 bin yıl önce Homo Sapiens’e ait organizmalar, kültür adını verdiğimiz daha karmaşık yapılar oluşturdular. Bunu takip eden insan kültürlerinin gelişimine “tarih” diyoruz.”

Harari’nin giriş bölümünde, pozitif bilimleri bu şekilde tarif etmesiyle kitap başlıyor. Bu o kadar net bir tanım ki, bu konularda eğitilmiş olmama rağmen kelimler sanki zihnimde yeni pencereler açtı. Okuduğumda, ABD’li gökbilimci Carl Sagan’ın, “Yaklaşık 14 milyar yaşında olan kâinatı, bir yıllık takvime sığdırsaydık, ne çıkardı” sorusuyla oluşturmaya başladığı ve ortaya ilginç sonuçlar çıkardığı “kozmik takvim” aklıma geldi.

Sagan’ın takvimini araştırıp yakından incelediğinizde “insana ait bilinen tüm tarihin yılın son gününün son 8 saniyesinde” oluştuğunu görürsünüz.

Bilim, kendi içinde özel ve karmaşık bir dil kullanır. Bu nedenle, derinlerde olan bilgileri daha zor fark etmemize neden olur. Harari’nin derslerinde anlattığı konulardan derlediği bu kitap, bilimsel atmosferinin yanı sıra, bilim insanlarında nadir bulunan “sade, anlaşılır ve esprili bir dille” yazılmış. Kitabın bu özelliği sayesinde okumayı öğrenen herkes bu kitaptan her şeyi öğrenebilir diyorsunuz.

İnsanın zekasından önce, “İŞBİRLİĞİ” yapabilme becerisi Sapiensi hayvanlardan ayırıyor. Bu özelliği iletişim becerisini geliştirmesini sağlıyor. İnsanlar ortak dili oluşturduktan sonra öğrendiklerini anlatmaya ve yaymaya başlıyor. Harari esprili yaklaşımıyla, “dedikodu” olarak ifadelendirdiği bu davranışı, insan toplumlarının oluşmasını sağlayan ilk süreç olarak görüyor. Bir insanın, konuşarak maksimum 150 kişiyi etkileme becerisine sahip olduğunu ifade ediyor. Bu özellikler binlerce insanın birlikte hareket ederek düzen kurabilmesini ve geliştirebilmesini sağlıyor. Bu iddiası ile savanda avcı toplayıcılıkla başlayan Sapiensi, günümüzün şirketleri, ortaklıkları ve kurumsal marka birlikteliklerine kadar getiriyor.

Harari’nin kitaptaki ifadesine göre; tarihin akışını üç önemli devrim şekillendiriyor:

Yaklaşık 70 bin yıl önce başlayan bilişsel devrim, 12 bin yıl önce bunu hızlandıran Tarım Devrimi ve tarihi sona erdirip bambaşka bir şeyi başlatabilecek yalnızca 500 yıl önce başlayan Bilimsel Devrim.

Kitap, bu üç devrimin insanları ve diğer organizmaları nasıl etkilediğinin hikâyesini anlatıyor; 4 bölüm ve “Sonsöz”den oluşuyor:

Birinci Kısım: Bilişsel Devrim
İkinci Kısım: Tarım Devrimi
Üçüncü Kısım: İnsanoğlunun Birleşmesi
Dördüncü Kısım: Bilimsel Devrim

Harari eldeki tüm verilerin ışığında nereden geldiğimizi, neler yaptığımızı ve etkilerini tüm belge ve kaynaklarıyla sorguluyor. Kitap boyunca gezegenimizi “ ev “ tanımında kullanarak tüm çekmeceleri ve dolapları karıştırıyor. Kirli çamaşırlarımızı ortaya koyarken çıkmayan lekeleri de gözler önüne seriyor. Yaradılışı için en büyük tehditler olan kıtlık, salgınlar ve savaşlardan sağ çıkan insanlığın uzak ufuklarına bakıyor ve önündeki yeni tehditleri gösteriyor.

Oldukça uzun ve karmaşık olan hikâyemizi akıcı bir dille anlatan Yuval Noah Harari, serinin ilk kitabının sonsözünde, “Tanrıya Dönüşen Hayvan” bölümünde, hepimizi endişelendiren soruyu son cümlede soruyor:

NE İSTEDİĞİNİ BİLMEYEN, TATMİNSİZ VE SORUMSUZ TANRILARDAN DAHA TEHLİKELİ BİR ŞEY OLABİLİR Mİ?

Her kütüphanede bulunması gereken kitaplardan biri daha…

Altı çizili o kadar çok cümle var ki birini yazsam diğerinde aklım kalacak.

Bunun yerine arka kapak yazısını buraya bırakıyorum:

– Homo sapiens neden ekolojik bir seri katile dönüştü?

– Para neden herkesin güvendiği tek şey?

– Kadınlar üstün sosyal becerilere sahipken, neden çoğu toplum erkek egemen?

– Güç elde etmekte böylesine yetenekli olan insanlar neden bu gücü mutluluğa dönüştürmekte başarısızlar?

– Geleceğin dini bilim mi?

– İnsanların miadı çoktan doldu mu? 100 bin yıl önce Yeryüzü’nde en az altı farklı insan türü vardı. Günümüzdeyse sadece Homo Sapiens var. Diğerlerinin başına ne geldi ve bize ne olacak?

Çoğu çalışma insanlığın serüvenini ya tarihi ya da biyolojik bir yaklaşımla ele alır, ancak Harari 70 bin yıl önce gerçekleşen Bilişsel Devrim’le başlattığı bu kitabında gelenekleri yerle bir ediyor. İnsanların küresel ekosistemde oynadıkları rolden imparatorlukların yükselişine ve modern dünyaya kadar pek çok konuyu irdeleyen Sapiens, tarihle bilimi bir araya getirerek kabul görmüş anlatıları yeniden ele alıyor. Harari ayrıca geleceğe bakmaya da zorluyor okuru. Yakın zamanda insanlar, dört milyar yıldır yaşama hükmeden doğal seçilim yasalarını esnetmeye başladılar. Artık sadece dünyayı değil, kendimizi ve diğer canlıları tasarlama becerisi de kazandık. Peki, bu bizi nereye götürüyor, bizi neye dönüştürebilir? 30’dan fazla dile çevrilmiş bu kışkırtıcı çalışma özellikle Jared Diamond, James Gleick, Matt Ridley ve Robert Wright’ın eserlerine aşina okurlar için muhteşem bir kaynak.

“Sapiens, tarihin ve modern dünyanın en büyük sorularını gayet yalın bir dille ele alıyor. Çok seveceksiniz!”

Jared Diamond, Tüfek, Mikrop ve Çelik’in yazarı

“Harari’nin eseri kabul görmüş doktrinlerin karşısında duran fikirler ve şaşırtıcı gerçeklerle bezeli.”

John Gray, Financial Times

Bence okuyun ve kendi pencerenizden bakın, sorularınızı, fikirlerinizi fark edin. Cevaplarınızın peşinden koşun… belki benimle de paylaşırsınız.

Keyifli okumalar

İlknur Akpınar Yücedağ